Wycieczka rowerowa WITU
Ciekawostki » Wycieczka rowerowa WITU
Proponujemy Państwu krótką wycieczkę rowerową, wzdłuż granic poligonu doświadczalnego Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia w Zielonce (w którym przed wybuchem II Wojny Światowej opracowano m.in. legendarny karabin ppanc. wz. 35 Ur).
Wycieczce nadaliśmy nazwę:
Szlakiem polskich eksperymentalnych schronów bojowo-obserwacyjnych II RP.
Długość trasy: 4,5 km
Rodzaj dróg:
- pierwsze 500 m - asfalt / kostka
- pozostałe 4 000 m - gruntowa / leśna
W 1926 roku powstał w Zielonce Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, którego poligon zajmuje część obszaru dawnego poligonu artyleryjskiego (powstałego w latach 80-tych XIX w.). Wzdłuż północnej granicy poligonu zlokalizowanych jest, tuż przy drodze leśnej, pięć schronów różnego typu. Dwa z nich (1 i 2) są konstrukcji żelbetowej i trzy (3, 4 i 5) z prefabrykatów. Schrony te zaliczane są do struktury systemu umocnień nazywanego "Przedmoście Warszawa", obejmującego na obszarze pomiędzy Zielonką, Rembertowem i Okuniewem schrony niemieckie z I Wojny Światowej (6), polskie międzywojenne (21), oraz jeden niemiecki z II Wojny Światowej.
Schrony na szlaku wycieczki należy zaliczyć do schronów eksperymetalnych, czyli budowanych w celu opracowywania właściwej technologii i konstrukcji budowy obiektów tego typu. Potwierdzeniem twierdzenia, iż są to wyłącznie schrony eksperymentalne, a nie bojowe, jest skierowanie strzelnic i wizjerów na teren poligonu, a nie w kierunku wrogiego natarcia na stolicę ze wschodu. Podobnie sprawa ma się z lokalizacją wejść do schronów - znajdują są na północnych ścianach schronów (punkty wycieczki 2, 3, 4, 5 i 6), a w przypadku budowy schronów bojowych broniących dostępu do Warszawy, powinny być umieszczone w zachodnich ścianach (na ścianach niewidocznych dla nacierającego wroga).
Wzdłuż północnej granicy poligonu przebiegała linia kolejki wąskotorowej. Praktycznie przez całą długość trasy od punktu 2 do 6 widoczny jest nasyp, na którym ułożone były tory kolejki.
Mapka Zielonki z torem kolejki wzdłuż linii schronów
źródło Forum Stowarzyszenia Obrony Pozostałości Warszawy
Widoczny nasyp dawnej kolejki wąskotorowej wdłuż północnej granicy poligonu WITU
Kolejka wąskotorowa na poligonie w Zielonce, Rembertowie i dalej Okuniewie, aż do Pustelnika, powstała dwukrotnie. Pierwszy raz została wybudowana w okresie międzywojennym, a drugi raz po II Wojnie Światowej. Zainteresowanych szczegółową historią kolejki odsyłamy na fora i strony poświęcone obszernej tematyce kolejek wąskotorowych, jednak ze względu na proponowaną przez nas trasę wycieczki chcemy zauważyć, że rozlokowanie schronów obserwacyjnych wzdłuż linii kolejki było nieprzypadkowe. Oprócz dowożenia materiałów budowlanych, kolejka służyła po wojnie do przewożenia dowództwa LWP do schronów, które prowadziło z nich obserwację ćwiczeń i strzelań na poligonie. Jednym z najczęściej wzmiankowanych na forach specjalistycznych wagonem kolejki wąskotorowej, jest salonka gen. Jaruzelskiego, znajdująca się obecnie w Muzeum Kolei Wąskotorowych w Sochaczewie. Wagon ten jest przystosowany do toru szerokości 750 mm.
salonka generalska po wypadku z wojskową ciężarówką na terenie poligonu w Zielonce
datowanie zdarzenia i zdjęcia: koniec lat 70-tych
źródło zdjęcia: Forum Stowarzyszenia Obrony Pozostałości Warszawy
salonka gen. Jaruzelskiego używana na poligonie w Zielonce
obecnie eksponat Muzeum Kolei Wąskotorowych w Sochaczewie
fot. Tomasz Skory, źródło zdjęcia: artykuł PKS na torach, i to wąskich...
Punkty na trasie wycieczki:
- A - Start - Wieś Ossów, skręt z ulicy Matarewicza w kierunku Cmentarza i Kaplicy
- 1 - Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie - 1920
- 2 - Dwukondygnacyjny schron obserwacyjno-bojowy - międzywojenny
- 3 - Jednokondygnacyjny schron obserwacyjny - miedzywojenny
- 4 - Jednoosobowy schron obserwacyjny - międzywojenny
- 5 - Jednoosobowy schron obserwacyjny - międzywojenny
- 6 - Jednoosobowy schron obserwacyjny - międzywojenny
- 11 - Wieża wartownicza - po 1945 r.
- B - Meta - Miasto Zielonka, wyjazd z ogródków działkowych na ulicę Poniatowskiego
Mapa z trasą wycieczki (1-6, 11), wraz ze schronami w strefie zakazu wstępu (7-10)
źródło podkładu mapy: Google Maps
Widok satelitarny z trasą wycieczki (1-6, 11), wraz ze schronami w strefie zakazu wstępu (7-10)
źródło podkładu widoku: Google Maps
Szczegółowy opis przystanków na trasie wycieczki:
A) START - Wieś Ossów - w pobliżu punktu startu wycieczki znajduje się Samorządowa Instytucja Kultury „Park Kulturowy – Ossów Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku", wraz z pawilonem ekspozycyjnym, oraz wypożyczalnią rowerów (czynną pn-pt 10:00-18:00; sob-ndz 11:00-19:00).
1) Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie - naszym zdaniem punkt obowiązkowy wycieczki. Jadąc w kierunku pierwszego ze schronów, nie można nie zatrzymać się przy kaplicy i nie wspomnieć tych, którzy oddali swoje życie za naszą wolność i powstrzymali hordy bolszewickie.
Jako ciekawostkę dodamy, że w jednej z mogił po lewej stronie pochowany jest Józef Kopeć - wujek Henryka Jerzego Chmielewskiego, czyli Papcia Chmiela - twórcy najdłużej publikowanej w Polsce serii komiksowej Tytus, Romek i A'Tomek (od 1957 r. do dziś).
Widok na cmentarz i kaplicę od strony wejścia głównego
Pomnik Generała Józefa Hallera
Generał Józef Haller
Wejście na teren cmentarza żołnierzy 1920 roku
Pomnik upamiętniający poległych pod Ossowem
Józef Kopeć - wujek Henryka Jerzego Chmielewskiego
Trzecia od prawej - mogiła z pochowanym Ś.P. Józefem Kopciem, lat 25
2) Dwukondygnacyjny eksperymentalny schron obserwacyjno-bojowy
500 metrów od cmentarza znajduje się pierwszy z proponowanych do zwiedzenia schronów.
widok od strony północno-wschodniej
Schron ten został wybudowany przez polskich saperów w okresie międzywojennym i nosi cechy konstrukcji budowanych w okresie Wielkiej Wojny (opisujemy to niżej). Obiekt ten ma nietypową konstrukcję - jest dwukondygnacyjny. Obydwie kondygnacje służyły zarówno do prowadzenia ostrzału z broni maszynowej, jak i po zamknięciu otworów strzelniczych płytami pancernymi ze szczelinami obserwacyjnymi, do prowadzenia obserwacji terenu. Otwory kondygnacji dolnej skierowane są w kierunku wschodnim i południowym, a otwory kondygnacji górnej w kierunku południowym i zachodnim (w kierunku południowym są zamurowane). Po płytach pancernych dolnej kondygnacji pozostały wyłącznie zawiasy i elementy zasuw, natomiast w kondygnacji górnej ocalał w całości zestaw trzech płyt pancernych połączonych zawiasami, z widoczną szczeliną obserwacyjną. Cechą charakterystyczną schronu nawiązującą do konstrukcji pierwszowojennych, jest brak w otworach strzelniczych stopniowania przeciwrykoszetowego, służącego do minimalizowania penetrowania wnętrza schronu przez odłamki pocisków przeciwnika - ścianki otworów są gładkie.
Drzwi schronu, znajdujące się na ścianie północnej, otwierały się na zewnątrz. Pozostały po nich zawiasy, część wrzeciądza i zagłębienie w futrynie na zasuwę.
Drożne są dwa otwory wentylacyjny i kominowy - wentylacyjny znajduje się w stropie pierwszej kondygnacji, a kominowy w ścianie zachodniej schronu. Wlot otworu kominowego znajduje się kilkadziesiąt centymetrów nad podłogą, a wylot nad stropem górnej kondygnacji.
Prawdopodobnie wewnątrz znajdowały się dawniej żelbetowa ścianka działowa, i podłoga górnej kondygnacji - widoczne są pręty zbrojeniowe wystające ze ściany i nierówności powierzchni na styku stropu dolnej kondygnacji i ściany górnej kondygnacji. Nie wiemy także, czy na górną kondygnację prowadziły stałe schody stalowe, żelbetowe, czy może najzwyczajniej ruchoma drabina.
Uwagę zwraca niestaranność wykonania budowli. Szczególnie jest ona widoczna na zewnątrz schronu. W wielu miejscach w sposób chaotyczny wystają elementy zbrojenia - szyny wąskotorówki. Każdy z narożników schronu posiada zmianę sposobu wykończenia z kanciastego na zaokrąglony, ale każdy na innej wysokości. Większość powierzchni ścian jest otynkowana, a na pozostałej części znajdują się ślady odciśniętych desek z szalunków. Na zewnątrz pod stropem górnej kondygnacji powstało z upływem czasu rozwarstwienie stropu od ścian, co może wskazywać na zalewanie stropu w momencie, gdy zaprawa ścian zdążyła już związać.
Ogólnie jest to ciekawa konstrukcja, z której dawniej był widoczny cały obszar strzelnicy poligonu (obecnie zarośnięty). Posiada interesujące i niepowtarzalne cechy i elementy eksperymentalne.
Podsumowanie stanu: wewnątrz zaśmiecony; na zewnątrz i wewnątrz graffiti; poważne uszkodzenia zewnętrznej powierzchni ścian - widoczne na zewnątrz szyny i druty zbrojenia, oraz w dużej części rozwarstwienie sklepienia drugiej kondygnacji od ścian schronu; brak wewnętrznej konstrukcji schodów i podestu górnej kondygnacji; brak wewnętrznych płyt osłaniających otwory strzelnic dolnej kondygnacji.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 8.1269" / E21° 13' 19.083"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.73
widok od strony południowo-wschodniej
otwór strzelnicy od strony wschodniej bez stopniowania przeciwrykoszetowego
wnętrze schronu - otwory strzelnic dolnej kondygnacji
pozostałości po stalowej płycie zamykającej otwór strzelnicy dolnej kondygnacji
zamknięte otwory strzelnic górnej kondygnacji - po lewej widoczna wnęka na płyty po otwarciu strzelnic
wszystkie trzy płyty osłaniające otwory były połączone zawiasami w jedną całość
widok z zewnątrz na płyty osłaniające otwory strzelnic górnej kondygnacji
widoczna szczelina obserwacyjna w płycie otworu strzelnicy od strony zachodniej
otwory strzelnicy górnej kondygnacji od strony południowej są obecnie zamurowane
widok z dołu od strony południowo-zachodniej na otwór strzelnicy górnej kondygnacji
widoczne na ścianie zachodniej nad otworem haki nieznanego przeznaczenia
mogły przypuszczalnie służyć do zawieszania siatki maskującej
narożnik schronu - widoczna zmiana z łączenia pod kątem prostym na zaokrąglony
każdy z narożników posiada zmianę typu łączenia, jednak każdy na innej wysokości
wystająca ze ściany szyna kolejowa - element zbrojenia ścian schronu
w ścianach schronu jest więcej takich wystających elementów konstrukcyjnych,
które mogą wskazywać na brak dokładności przy budowie schronu eksperymentalnego
uszkodzenie na ścianie południowej schronu, z widocznymi elementami zbrojenia
przechylona szyna/tregra pozioma to kolejny przykład braku dokładności przy budowie schronu
3) Jednokondygnacyjny schron obserwacyjny
1000 metrów od schronu dwukondygnacyjnego, znajduje się drugi proponowany do zwiedzenia schron.
widok od strony północno-zachodniej - przed schronem nasyp dawnej kolejki wąskotorowej
Schron ten został wybudowany przez polskich saperów w okresie międzywojennym, jednak nie był przeznaczony do testowania rozwiązań budowy konstrukcji schronów, a wyłącznie do obserwacji przez dowództwo WP (później także LWP) terenu strzelnicy i prowadzonych ćwiczeń na poligonie.
Jednokomorowy schron posiada trzy duże otwory obserwacyjne z wmurowanymi kratami, które były wyposażone w płyty pancerne prawdopodobnie ze szczelinami obserwacyjnymi (pozostały zawiasy). Dwa okna znajdują się na ścianie południowej schronu, a jedno w narożniku od strony południowo-wschodniej. Wewnątrz schronu znajduje się wzdłuż południowej ściany, wąski podest umożliwiający dostęp do otworów obserwacyjnych. Na ścianie północnej pozostały kątowniki do których była zamocowana ławka. Także w ścianie północnej znajduje się otwór drzwi wejściowych, które otwierały się do wewnątrz i prowadziły bezpośrednio na nasyp kolejki wąskotorowej, którą dowożono dowódców do schronu na czas prowadzenia ćwiczeń. Po drzwiach pozostał tylko fragment wrzeciądza i zagłębienie w futrynie na zasuwę - zawiasy zostały wyrwane.
Ten mały jednokondygnacyjny schron obserwacyjny posiadał niepowtarzalną cechę - ozdobną jak na warunki wojskowe posadzkę ceramiczną, po której pozostały jeszcze fragmenty. Posadzka ta świadczy o pewnego rodzaju ekskluzywności schronu, niestety nie wiadomo z jakiego okresy pochodzi, z czasów międzywojennych, czy z okresu PRL-u.
Podsumowanie stanu: wewnątrz zaśmiecony; brak płyt pancernych osłaniających otwory obserwacyjne; pozostałości ceramicznej posadzki; na zewnątrz i wewnątrz graffiti; od strony południowej rozwarstwienie stropu schronu od ścian;
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 14.0077" / E21° 12' 27.1774"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.74
widok od strony południowo-zachodniej
widok od strony południowo-wschodniej
otwór obserwacyjny w południowej ścianie skierowany na teren poligonu
otwór obserwacyjny w południowo-wschodnim narożniku
pozostałości po posadzce ceramicznej wewnątrz schronu
pozostałości po ławce wewnątrz schronu
ślad po wyrwanym zawiasie drzwi wejściowych na ścianie północnej schronu
pozostałości po zamku drzwi wejściowych
4) Jednoosobowy schron obserwacyjny
Około 550 metrów od poprzedniego schronu, znajduje się ukryty wśród zarośli, pierwszy z trzech identycznych, jednoosobowych schronów obserwacyjnych, wykonanych z prefabrykatów, nazywanych "dzwonami" lub "grzybkami".
Jednosobowy schron obserwacyjny - widok z nasypu dawnej kolejki wąskotorowej
Schron jest zachowany w całości. Został wybudowany w okresie międzywojennym i składa się z siedmiu prefabrykowanych elementów (sześciu elementów ścian z pojedynczym wizjerem w każdym, oraz jednym zwieńczeniem schronu, z zaczepem na szczycie do przenoszenia za pomocą dźwigu).
Podczas wysokiego poziomu wód w rowach melioracyjnych, schron od strony drogi jest niedostępny. Pomiędzy nasypem dawnej kolejki wąskotorowej a schronem, znajduje się bajoro. Próba ominięcia bajora i dotarcia do schronu, wymaga posiadania nie tylko kaloszy, ale i długich spodni, ze względu na pokrzywy :)
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 17.5975" / E21° 11' 57.7074"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.77
Jednosobowy schron obserwacyjny - widok z nasypu dawnej kolejki wąskotorowej
Schron znajduje się tuż przy rowie melioracyjnym, którego nurt przebiega w poprzek drogi i nasypu kolejki. W nasypie znajduje się zabytkowy okularowy przepust wodny (prawdopodobnie żeliwny), który przy wysokim stanie wód jest praktycznie niewidoczny.
Przepust wodny w nasypie dawnej kolejki wąskotorowej - widok z drogi
5) Jednoosobowy schron obserwacyjny
250 metrów od poprzedniego schronu, znajduje się drugi z trzech identycznych, jednoosobowych schronów obserwacyjnych, wykonanych z gotowych elementów prefabrykowanych, typu "dzwon".
Jednosobowy schron obserwacyjny - widok z nasypu dawnej kolejki wąskotorowej
Schron jest zachowany w całości. Został wybudowany w okresie międzywojennym i tak jak poprzedni składa się z siedmiu prefabrykowanych elementów. Wąskie szczeliny otworów potwierdzają przeznaczenie wyłącznie do prowadzenia obserwacji, gdyż przez tak niewielkie otwory, oraz przy tak znikomej ilość przestrzeni w komorze schronu, niemożliwe byłoby prowadzenie skutecznego ognia.
Schron znajduje się tuż za nasypem dawnej kolejki wąskotorowej i jest widoczny z drogi. Żadne przeszkody terenowej nie utrudniają dostępu do niego.
Podsumowanie stanu: zachowany w całości; na zewnątrz graffiti; od strony południowej jeden z elementów pionowych nieznacznie zapadnięty;
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 19.0913" / E21° 11' 45.0726"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.78
Jeden z otworów obserwacyjnych
Jednosobowy schron obserwacyjny - widok od strony poligonu
6) Jednoosobowy schron obserwacyjny
700 metrów dalej, przy skrzyżowaniu z drogą prowadzącą na południe w głąb poligonu, znajduje się trzeci z jednoosobowych schronów obserwacyjnych wykonanych z gotowych prefabrykatów.
widok od strony szlabanu
Schron znajduje się za nasypem kolejki wąskotorowej. Można go dostrzec dopiero po przekroczeniu szlabanu, po lewej stronie drogi prowadzącej na poligon. Poza dwoma uszczerbkami w płytach ścian, schron jest w praktycznie idealnym stanie zachowania - brak śmieci, żadnych graffiti i minimalna ilość obrastającego go mchu.
Tak jak poprzednie schrony, tak i ten "dzwon" został wybudowany w okresie międzywojennym i jest jednoosobowym, jednokomorowym schronem, przeznaczonym wyłącznie do prowadzenia obserwacji.
Podsumowanie stanu: zachowany w całości; niezaśmiecony; brak graffiti; dwa elementy prefabrykowane ścian ukruszone na rogach.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 23.0441" / E21° 11' 12.4548"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.79
Jednoosobowy schron obserwacyjny - widok od strony poligonu
Jednosobowy schron obserwacyjny - widok od strony drogi
11) Wieża wartownicza
400 metrów od ostatniego schronu znajduje się powojenna wieża wartownicza - może na tę chwilę żaden z niej zabytek, ale dla tych, którzy pamiętają czasy PRL-u i odgłos przeładowywanego karabinu przez wartownika, gdy ktoś się do niej zbliżył, mogą zechcieć sobie ją z bliska obejrzeć :)
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 29.562" / E21° 10' 53.2684"
Wieża wartownicza z czasów powojennych
fot. Piotr Miazgowski, źródło zdjęcia Panoramio
B) META - Miasto Zielonka
Oczywiście słowo meta jest wyłącznie umowne. Z tego miejsca można wyruszyć na kolejne szlaki rowerowe Zielonki, Ząbek i Marek, ewentualnie wypożyczając rower w Ossowie, wrócić tą samą trasą przez las - nie polecamy trasy drogą powiatową 634 (za dużo samochodów).
Trasa jest stosunkowo krótka i warto włączyć ją jako fragment większej wycieczki rowerowej. Sam przejazd bez "zglądania" schronów trwa maksymalnie kilkanaście minut. Naszym celem było wskazanie Wam ciekawych obiektów militarnych, znajdujących się w naszym powiecie :)
CIEKAWOSTKA:
Na terenie poligonu, na który wstęp jest wzbroniony, wzdłuż drogi asfaltowej, znajdują się jeszcze cztery ciekawe obiekty:
- 7 - Jednokondygnacyjny schron żelbetowy - międzywojenny z powojenną dobudówką
- 8 - Bierny schron ziemno-żelbetowy - międzywojenny
- 9 - Ceglana ścianka oporowa - międzywojenna (?)
- 10 - Wartownia żelbetowa - międzywojenna
Wspomniana droga asfaltowa zaczyna się za szlabanem przy 6 punkcie na trasie wycieczki i prowadzi na południe w głąb poligonu, na który - powtarzamy - wstęp jest wzbroniony!
7) Schron żelbetowy
300 metrów od szlabanu, po prawej stronie od utwardzonej drogi prowadzącej na południe w głąb poligonu (m.in. do bramy jednostki wojskowej), znajduje się budynek schronu obserwacyjnego z okresu międzywojennego, z dobudowanymi w czasach PRL-u pomieszczeniami bez cech obronnych.
widok od strony południowo-wschodniej
Schron posiada cechy schronu obserwacyjnego. Był on wybudowany wyłącznie w celach obserwacyjnych, gdyż nie posiada żadnych cech schronu eksperymentalnego. Pomimo dużych szczelin w otworach obserwacyjnych, służyły one raczej wyłącznie do obserwacji przez dowódców ćwiczeń na poligonie, a nie do prowadzenia ostrzału. Otwory obserwacyjne od środka nie posiadają zawiasów (ani śladów po nich), co wskazuje, że nie były wyposażone w płyty pancerne. Schron wyposażony jest w dwie ambrazury - jedna w ścianie południowej, druga we wschodniej. Właśnie ten otwór w ścianie wschodniej posiada ciekawą konstrukcję - ścięcie ściany nad otworem jest wydłużone w pionie, co umożliwiało obserwację skuteczności strzelań do celów latających, a po bokach ścięć praktycznie nie ma.
W okresie powojennym dobudowano dodatkowe pomieszczenia, a schron został wkomponowany w południowo-wschodni narożnik nowego obiektu. Dobudowane pomieszczenia wykonane zostały z cienkich ścian ceglanych i wyposażone w duże okna bez jakichkolwiek cech obronnych. Nowy budynek służył do obsługi gości obserwujących ćwiczenia.
Obok schronu znajdują się powojenne trybuna i plac do przeglądu wojska.
Podsumowanie stanu: sam schron jest zachowany w całości; całość zaśmiecona; graffiti wewnątrz i na zewnątrz budynku; część dobudowana po 1945 roku mocno zdewastowana.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 14.1022" / E21° 11' 6.5261"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.76
otwór obserwacyjny na ścianie południowej schronu
otwór obserwacyjny na ścianie wschodniej o nietypowym układzie ścięć
widok od wschodu na schron i zdewastowaną część dobudowaną po 1945 roku
8) Schron bierny ziemno-żelbetowy
200 metrów od schronu obserwacyjnego, na skraju lasu, przy rozstaju dróg, znajduje się jedyny na poligonie WITU schron bierny o konstrukcji ziemno-żelbetowej, ze stałymi elementami drewnianymi.
pod tą gęstwiną roślinności skutecznie jest ukryty schron bojowy
widok od strony północnej
Schron składa się z dwóch przyległych do siebie komór o ścianach wykonanych z żelbetu, gdzie pochylona ściana zachodnia tworzy jednocześnie ich strop (przekrój trójkątny). Konstrukcja żelbetowa obsypana jest całkowicie ziemią, tworząc pagórek.
Ziemia którą obsypano schron, oprócz ukrywania obiektu przed okiem przeciwnika, służyła jako warstwa detonacyjna dla pocisków wroga, a zastosowanie pochyłego stropu minimalizowało siłę ich eksplozji, oraz odczuwalność detonacji przez załogę wewnątrz schronu.
Wejścia do komór schronu obudowane są belkami drewnianymi, osłaniającymi otwory wejściowe przed zasypaniem ziemią.
Schron jest typu biernego, tzn. że nie posiada otworów strzelniczych (ani w tym przypadku obserwacyjnych) i służył do ochrony żołnierzy podczas prowadzenia ostrzału artyleryjskiego przez wroga. W przypadku jednak tego schronu, był on konstrukcją wyłącznie eksperymentalną i nie mógł być wykorzystany jako element linii umocnień podczas obrony stolicy, ponieważ wejścia do niego znajdują się od strony wschodniej - czyli od strony ewentualnego ataku wroga. Pomimo brak realnych walorów bojowych, w okolicy schronu widoczne są ślady po transzejach dobiegowych, które służyły żołnierzom do osłony podczas przemieszczania się w kierunku schronu podczas ćwiczeń.
Podsumowanie stanu: zarośnięty - niewidoczny latem; zachowany w całości; zasypane ziemią wejście do prawej komory; trudno dostępny; niezaśmiecony; unikatowa konstrukcja schronu na terenie poligonu WITU.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 8.1033" / E21° 10' 59.5738"
Numer schronu wg Pawła Ajdackiego: 14.81
wejście do lewej komory schronu
wejście do lewej komory schronu
zasypane wejście do prawej komory schronu
zasypane wejście do prawej komory schronu
wejście do lewej komory schronu - widok od środka
9) Ściana oporowa
Około 100 metrów od schronu biernego, na przedpolu wartowni, znajduje się eksperymentalna ścianka oporowa, nieznanego przeznaczenia.
ścianka oporowa - widok od strony wschodniej
Ścianka, wybudowana w okresie międzywojennym, składa się z dwóch oddzielnych elementów. Pierwszy - większy, zlokalizowany jest bezpośrednio przy drodze i skierowany jest do prowadzenia działań w kierunku wschodnim, a drugi - mniejszy, kilka metrów dalej w głąb lasu, skierowany jest w kierunku południowo-wschodnim, służący prawdopodobnie do osłony z boku większego elementu.
Ścianka prawdopodobnie wraz z pobliską wartownią mogła stanowić jedną całość - eksperymentalny system wartowniczy.
Ścianki składają się z grubych murów ceglanych, które mogły chronić jedynie przez ogniem z broni ręcznej i zostały wybudowane z czerwonej, pełnej cegły ceramicznej wyprodukowanej ręcznie w pobliskiej Cegielni Kawęczyn (charakteryzowały się wytrzymałością na nacisk 194,3 kG/cm2).
Podsumowanie stanu: od przodu zarośnięty; zachowany w całości, jednak na skutek braku zabezpieczenia zwieńczenia, nieznaczne ubytki w cegłach na górze ścianki; obiekt o unikatowej konstrukcja na terenie poligonu WITU.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 8.3926" / E21° 10' 50.7145"
Numer obiektu wg Pawła Ajdackiego: brak w wykazie
ścianka oporowa - widok od strony południowo-zachodniej
ścianka oporowa - widok obydwu części od strony północno-zachodniej
użytym surowcem do wybudowania ścianki były cegły z Cegielni Kawęczyn
10) Wartownia
Kilkadziesiąt metrów od ścianki oporowej znajduje się budynek umocnionej wartowni.
widok od strony północno-zachodniej
Wartownia to budynek żelbetowy wybudowany w okresie międzywojennym z trzema otworami: otwór drzwiowy znajduje się w ścianie zachodniej, standardowy otwór okienny w ścianie południowej bez zabezpieczeń pancernych, oraz otwór obserwacyjny w ścianie wschodniej z płytą pancerną wyposażoną w szczelinę obserwacyjną w kształcie krzyża.
Od zewnątrz wschodnia ściana obsypana jest ziemią stanowiącą warstwę detonacyjną.
Podsumowanie stanu: od przodu zarośnięty; zachowany w całości.
Współrzędne geograficzne: N52° 18' 8.4694" / E21° 10' 48.2763"
Numer obiektu wg Pawła Ajdackiego: 14.80
widok od strony zachodniej
okienko na ścianie wschodniej schronu z płytą pancerną i szczeliną obserwacyjną
konstrukcja sufitu wartowni
Inspiracją do przygotowania niniejszego materiału była wydana w 2007 roku przez Otwocki Oddział PTTK pozycja "Przedmoście Warszawa", autorstwa Pawła Ajdackiego.
